संधि विच्छेद । sandhi vicchedh . । परिभाषा

संधि विच्छेद की परिभाषा

संधि विच्छेद
संधि विच्छेद

संधि में पदों को मूल रूप में पृथक कर देना संधि विच्छेद हैैै। जैसे- धनादेश = धन + आदेश

यहाँ पर कुछ प्रचलित संधि विच्छेदों को दिया जा रहा है, जो की विद्यार्थियों के काम आएगी।

(अ, आ)

अल्पायु = अल्प + आयु

अनावृष्टि = अन + आवृष्टि

अत्यधिक = अति + अधिक

अखिलेश्वर = अखि + ईश्वर

आत्मोत्सर्ग= आत्मा + उत्सर्ग

अत्यावश्यक = अति + आवश्यक

अत्युष्म =अति +उष्म

अन्वय=अनु +अय

अन्याय =अ+नि +आय

अभ्युदय=अभि +उदय

अविष्कार=आविः +कार

अन्वेषण=अनु +एषण

आशीर्वाद =आशीः+वाद

अत्याचार=अति+आचार

अहंकार =अहम् +कार

अन्वित=अनु+अय+इत

अभ्यागत =अभि +आगत

अम्मय =अप्+मय

अभीष्ट =अभि+इष्ट

अरण्याच्छादित=अरण्य+आच्छादित

अत्यन्त =अति+अन्त

अत्राभाव =अत्र+अभाव

आच्छादन =आ+छादन

अधीश्र्वर =अधि+ईश्र्वर

अधोगति =अधः+गति

अन्तर्निहित =अन्तः+निहित

अब्ज =अप्+ज

आकृष्ट =आकृष्+त

आद्यन्त =आदि+अन्त

अन्तःपुर =अन्तः+पुर

अन्योन्याश्रय =अन्य+अन्य+आश्रय

अन्यान्य =अन्य+अन्य

अहर्निश =अहः+निश

अजन्त =अच्+अन्त

आत्मोत्सर्ग =आत्म+उत्सर्ग

अत्युत्तम= अति +उत्तम

अंतःकरण= अंतः + करण

अन्तनिर्हित= अन्तः + निहित

अन्तर्गत= अन्तः + गत

अन्तस्तल = अंतः + तल

अन्तर्धान= अन्तः + धान

अन्योक्ति= अन्य + उक्ति

अनायास= अन् + आयास

अधपका= आधा + पका

अनुचित= अन् + उचित

अनूप= अन् + ऊप

अनुपमेय= अन् + उपमेय

अन्तर्राष्ट्रीय= अन्तः + राष्ट्रीय

अनंग= अन् + अंग

अनन्त= अन् + अंत

अनन्य= अन् + अन्य

अतएव= अतः + एव

अध्याय= अधि + आय

अध्ययन= अधि + अयन

अधीश= अधि + ईश

अधीश्वर= अधि + ईश्वर

अधिकांश= अधिक + अंश

अधरोष्ठ= अधर + ओष्ठ

अवच्छेद= अव + छेद

अभ्यस्त= अभि + अस्त

अभ्यागत= अभि + आगत

अभिषेक= अभि + सेक

अभीष्ट= अभि + इष्ट

अम्मय= अप् + मय

अस्तित्व= अस्ति + त्व

अहर्मुख= अहर + मुख

अहोरूप= अहः + रूप

अज्ञानांधकार= अज्ञान + अंधकार

आश्चर्य= आ + चर्य

आशोन्मुख= आशा + उन्मुख

आत्मावलम्बन= आत्मा + अवलम्बन

आध्यात्मिक= आधि + आत्मिक

( इ, ई, उ, ऊ, ए)

इत्यादि = इति + आदि

इतस्ततः= इतः + ततः

ईश्र्वरेच्छा =ईश्र्वर+इच्छा

उन्मत्त =उत् +मत्त

उपर्युक्त =उपरि +उक्त

उन्माद =उत् +माद

उपेक्षा =उप+ईक्षा

उच्चारण=उत् +चारण

उल्लास =उत् +लास

उज्ज्वल =उत् +ज्वल

उद्धार =उत् +हार

उदय =उत् +अय

उदभव=उत् +भव

उल्लेख =उत् +लेख

उत्रति =उत्+नति

उन्मूलित =उत्+मूलित

उल्लंघन=उत्+लंघन

उद्याम =उत्+दाम

उच्छ्वास =उत्+श्र्वास

उत्रायक =उत्+नायक

उन्मत्त=उत्+मत्त

उत्रयन =उत्+नयन

उद्धत =उत्+हत

उपदेशान्तर्गत =उपदेश+अन्तर्गत

उन्मीलित =उत्+मीलित

उद्योग=उत्+योग

उड्डयन =उत्+डयन

उद्घाटन = उत्+घाटन

उच्छित्र =उत्+छित्र

उच्छिष्ट =उत्+शिष्ट

उत्कृष्ट=उत्कृष् + त

उद्यान= उत् + यान

उत्तमोत्तम= उत्तम + उत्तम

उतेजना= उत् + तेजना

उत्तरोत्तर= उत्तर + उत्तर

उदयोन्मुख= उदय + उन्मुख

उद्वेग= उत् + वेग

उद्देश्य= उत् + देश्य

उद्धरण= उत् + हरण

उदाहरण= उत् + आहरण

उद्गम=उत् +गम

उद्भाषित= उत् + भाषित

उन्नायक= उत् + नायक

उपास्य= उप + आस्य

उपर्युक्त= उपरि + उक्त

उपयोगिता= उप + योगिता

उपनिदेशक= उप + देशक

उपाधि= उप + आधि

उपासना= उप + आसना

ऊहापोह= ऊह + अपोह

उपदेशान्तर्गत= उपदेश + अन्तः + गत

एकाकार= एक + आकार

एकाध= एक +आध

एकासन= एक + आसन

एकोनविंश= एक + उनविंश

एकान्त= एक + अंत

एकैक=एक+एक

कृदन्त=कृत् +अन्त

(क, ग, घ )

कल्पान्त =कल्प+अन्त

कुर्मावतार= कूर्म + अवतार

क्रोधाग्नि= क्रोध + अग्नि

कालांतर = काल + अंतर

कित्रर =किम्+नर

किंचित् = किम्+चित

कंठोष्ठय= कंठ + ओष्ठ्य

कपलेश्वर= कपिल + ईश्वर

कपीश= कपि + ईश

कवीन्द्र= कवि + इन्द्र

कवीश्वर= कवि + ईश्वर

कपीश्वर= कपि + ईश्वर

किंवा= किम् + वा

किन्तु= किम् + तु

कूपोदक= कूप + उदक

कुशाग्र= कुश + अग्र

कुशासन= कुश + आसन

कुसुमायुध= कुसुम + आयुध

कुठाराघात= कुठार + आघात

कोणार्क= कोण + अर्क

क्रोधान्ध= क्रोध + अंध

कोषाध्यक्ष= कोष + अध्यक्ष

कौमी= कौम + ई

कृतान्त= कृत + अंत

कीटाणु= कीट + अणु

खगासन= खग + आसन

खटमल= खाट + मल

गवीश= गो + ईश

गणेश= गण + ईश

गंगौघ= गंगा + ओघ

गंगोदक= गंगा + उदक

गंगैश्वर्य= गंगा + ऐश्वर्य

ग्रामोद्धार= ग्राम + उद्धार

गायन= गै + अन

गिरीन्द्र= गिरि + इन्द्र

गुडाकेश= गुडाका + ईश

गुप्पचति= गुब + पचति

गिरीश= गिरि + ईश

गुरुत्वाकर्षण= गुरुत्व + आकर्षण

गौरवान्वित= गौरव + अन्वित

घड़घड़ाहट= घड़घड़ + आहट

घनानंद= घन + आनंद

घुड़दौड़= घोड़ा + दौड़

(च, छ, ज )

चतुरानन= चतुर + आनन

चतुर्भुज= चतुः + भुज

चन्द्रोदय=चन्द्र+उदय

चरणामृत=चरण+अमृत

चतुष्पाद= चतुः+पाद

चयन=चे+अन

चिकित्सालय=चिकित्सा+आलय

चिन्मय=चित्+मय

चतुर्दिक= चतुः + दिक्

चतुरंग= चतुः + अंग

चूड़ान्त= चूड़ा + अंत

चिन्ताक्रान्त= चिंता + आक्रान्त

छिद्रान्वेषी= छिद्र + अनु + एषी

छुटपन= छोटा + पन

छुटभैया= छोटा + भैया

जगदीन्द्र= जगत् + इन्द्र

जगज्जय= जगत् + जय

जगन्नियन्ता= जगत् + नियन्ता

जगद्बन्धु= जगत् + बन्धु

जनतैक्य= जनता + ऐक्य

जनतौत्सुक्य= जनता + औत्सुक्य

ज्योतिर्मठ= ज्योतिः + मठ

जलौघ= जल + ओघ

जानकीश= जानकी + ईश

जागृतावस्था= जागृत + अवस्था

जात्यभिमानी= जाति + अभिमानी

जीवनानुकूल= जीवन + अनुकूल

जीवनोपयोगी= जीवन + उपयोगी

जीवनोपार्जन= जीवन + उपार्जन

जीविकार्थ= जीविका + अर्थ

जीर्णोद्धार = जीर्ण + उद्धार

जगदीश= जगत्+ईश

जलोर्मि= जल+ऊर्मि

झड़बेरी= झाड़ + बेड़

झंडोत्तोलन= झंडा + उत्तोलन

झगड़ालू= झगड़ा + आलू

(ट, ठ, ड, ढ़ )

टुकड़तोड़= टुकड़ा + तोड़

टुटपूँजिया= टूटी + पूँजी

ठाढ़ेश्वरी= ठाढ़ा + ईश्वरी

ठकुरसुहाती= ठाकुर + सुहाना

डंडपेल= डंड + पेलना

डिठौना= डीठ + औना

ढँढोरिया= ढँढोरा + इया

ढकोसला= ढंक + कौशल

(त, थ)

तथैव =तथा +एव

तृष्णा =तृष +ना

तपोवन =तपः +वन

तल्लीन=तत्+लीन

तपोभूमि=तपः +भूमि

तेजोराशि=तेजः +राशि

तिरस्कार=तिरः +कार

तथापि =तथा +अपि

तेजोमय =तेजः +मय

तथास्तु = तथा + अस्तु

तमसावृत = तमसा + आवृत

तेजोपुंज =तेजः+पुंज

तद्रूप =तत्+रूप

तदाकार =तत्+आकार

तद्धित =तत्+हित

तद्रूप=तत्+रूप

तट्टीका=तत्+टीका

तेनादिष्ट=तेन+अदिष्ट

तज्जय= तत् + जय

तच्छरण= तत् + शरण

तच्छरीर= तत् + शरीर

तद्धवि= तत् + हवि

तदिह= तत् + इह

तदस्ति= तत् + अस्ति

तदाम्य= तत् + आत्म्य

तन्मय= तत् + मय

तत्त्व= तत् + त्व

तल्लय= तत् + लय

तच्छिव= तत् + शिव

त्वगिन्द्रय= त्वक + इन्द्रिय

तिरस्कृत= तिरः + कृत

तेऽपि= ते + अपि

तत्तनोति= तद + तनोति

तृष्णा= तृष् + ना

तेऽद्र= ते + अद्र

तेजआभास= तेजः + आभास

तस्मिन्नारमे= तस्मिन + आरामे

त्रिलोकेश्वर= त्रिलोक + ईश्वर

तदुपरान्त= तत् + उपरान्त

थनैला= थन + ऐला

थुक्काफजीहत= थूक + फजीहत

(द )

देवेन्द्र=देव +इन्द्र

दुर्नीति=दुः +नीति

दावानल=दाव+अनल

दिग्गज=दिक् +गज

दुर्धर्ष=दुः +धर्ष

दिग्भ्रम=दिक+भ्रम

दुर्दिन=दुः+दिन

दुर्वह=दुः+वह

देवर्षि=देव+ऋषि

दुनीति=दुः +नीति

दुर्ग=दुः +ग

दुश्शासन =दुः +शासन

दिगम्बर =दिक् +अम्बर

देवेश =देव +ईश

दुःस्थल =दुः +स्थल

दुस्तर =दुः +तर

देव्यागम=देवी +आगम

दुष्कर =दुः +कर

दुर्जन =दुः +जन

दोषारोपण = दोष + आरोपण

देहांत =देह+अंत

देवैश्र्वर्य=देव+ऐश्र्वर्य

देवालय=देव+आलय

दैव्यंग=देवी+अंग

दुष्परिणाम= दुः + परिणाम

दुर्बलता= दुः + बलता

दुर्घटना= दुः + घटना

देशान्तर= देश + अंतर

देशाभिमान= देश + अभिमान

देशानुराग= देश + अनुराग

देवैश्वर्य= देव + ऐश्वर्य

देवीच्छा= देवी + इच्छा

दैन्यावस्था= दैन्य + अवस्था

दैन्यादि= दैन्य + आदि

दृष्टि= दृष् + ति

दृष्टान्त= दृष्ट + अंत

दन्त्योष्ठ्य= दन्त + ओष्ठ्य

दिगन्त= दिक् + अंत

दिनेश= दिन + ईश

दिग्भाग= दिक् + भाग

दिग्हस्ती= दिक् + हस्ती

दुर्लभ= दुः + लभ

दुःखात्मक= दुख + आत्मक

दुर्बल= दुः + बल

दुरन्त= दुः + अंत

दुस्साहस= दुः + साहस

दुरुप्रयोग= दुः + उपयोग

दुष्कर्म= दुः + कर्म

दुःख= दुः + ख

दुःखान्त= दुःख + अंत

दुस्तर= दुः + तर

दुर्निवार= दुः + निवार

 

( ध )

धनान्ध= धन + अन्ध

धनुर्धर= धनुः + धर

धनुष्टंकार= धनुः + टंकार

धनित्व= धनिन + त्व

धर्मोपदेश= धर्म + उपदेश

धर्माधिकारी= धर्म + अधिकारी

ध्यानावस्थित= ध्यान + अवस्थित

(न)

नमस्कार=नमः +कार

नाविक =नौ +इक

निस्सन्देह =निः +सन्देह

निराधार =निः +आधार

निस्सहाय=निः +सहाय

निर्भर=निः +भर

निष्कपट=निः +कपट

नीरोग =निः +रोग

नयन =ने+अन

निश्छल=निः +छल

निरन्तर=निः +अन्तर

निर्गुण =निः +गुण

नायक=नै +अक

निस्सार =निः +सार

निर्मल=निः +मल

निस्तार =निः +तार

नीरव =निः +रव

नरोत्तम = नर + उत्तम

निम्नाकित= निम्न + अंकित

नारीश्र्वर=नारी+ईश्र्वर

नागाधिराज= नाग + अधिराज

नद्यूर्मि=नदी+उर्मि

निश्र्चिन्त=निः+चिन्त

निश्र्चय=निः+चय

निर्विकार=निः+विकार

निरुपाय=निः+उपाय

नद्यम्बु=नदी+अम्बु

नदीश=नदी+ईश

निस्सृत=निः+सृत

निरीक्षण =निः+ईक्षण

निष्काम=निः+काम

निरर्थक=निः+अर्थक

निष्प्राण=निः+प्राण

निरुद्देश्य=निः+उद्देश्य

निष्फल=निः+फल

निर्जल=निः+जल

नारायण=नार+अयन

न्यून=निः+ऊन

निश्र्चल=निः+चल

निरीह=निः+ईह

निषिद्ध=निः+सिद्ध

निर्विवाद=निः+विवाद

निर्झर=निः+झर

निश्शब्द =निः+शब्द

निष्कारण=निः+कारण

नीरव=निः+रव

निस्संतान=निः+संतान

नमस्ते=नमः+ते

नरेंद्र=नर+इंद्र

निराशा=निः+आशा

निराहार=निः+आहार

नारींदु=नारी+इंदु

नवोऽकुंर= नव + अंकुर

नरेश= नर + ईश

नास्ति= न + अस्ति

नवोढा= नव + उढ़ा

नष्ट= नष् + त

न्यून= नि + ऊन

नयनाभिराम= नयन + अभिराम

नद्यर्पण= नदी + अर्पण

निष्पाप= निः + पाप

निष्पक्ष= निः + पक्ष

निस्तांर= निः + तार

निर्धन= निः + धन

निर्माण= निः + मान

निर्दोष= निः + दोष

निस्तेज= निः +तेज

निर्घोषित= निः + घोषित

निर्भीकता= निः + भीकता

निरर्थ= निः + अर्थ

निरौषध= निः + औषध

निर्हस्त= निः + हस्त

निरिच्छा= निः + इच्छा

निराशा= निः + आशा

निश्छिद्र= निः + छिद्र

निषिद्ध= निः + सिद्ध

निरन्तर= निः + अंतर

निर्वासित= निः + वासित

निरेफ= निः + रेफ

निरन्ध्र= निः + रन्ध्र

निराधार= निः + आधार

निरक्षर= निः + अक्षर

निगमागम= निगम + आगम

निर्जीव= निः + जीव

निर्बल= निः + बल

निर्बलात्मा= निर्बल + आत्मा

निर्दोष= निः + दोष

निराकार= निः + आकार

निर्णय= निः + नय

निर्भर= निः + भर

निर्द्वन्द्व= निः + द्वन्द्व

निश्चित= निः + चित

निश्चय= निः + चय

निष्क्रिय= निः + क्रिय

निर्विरोध= निः + विरोध

न्यूनातिन्यून= न्यून + अति

नियमानुसार= नियम + अनुसार

(प)

परमार्थ =परम +अर्थ

पीताम्बर =पीत +अम्बर

परिणाम=परि+नाम

प्रमाण=प्र+मान

पयोधि =पयः+धि

पुस्तकालय = पुस्तक + आलय

प्रधानाध्यापक = प्रधान + अध्यापक

परोपकार = पर + उपकार

परमेश्र्वर = परम + ईश्र्वर

पदोन्नति = पद + उन्नति

प्रत्येक = प्रति + एक

परमावश्यक= परम + आवश्यक

प्रत्यक्ष = प्रति + अक्ष

प्रत्याघात = प्रति + अघात

पुलकावली = पुलक + अवलि

परन्तु =परम् +तु

पावक =पौ +अक

पुरुषोत्तम=पुरुष +उत्तम

पवन =पो +अन

पुरस्कार=पुरः +कार

परीक्षा=परि+ईक्षा

पयोद =पयः +द

परमौजस्वी=परम+ओजस्वी

पित्रादेश =पितृ+आदेश

पवित्र=पो+इत्र

प्रत्यय=प्रति+अय

पृष्ठ=पृष्+थ

प्रातःकाल=प्रातः+काल

पृथ्वीश=पृथ्वी+ईश

पावन=पौ+अन

पंचम=पम्+चम

प्रत्युत्तर=प्रति+उत्तर

पित्रिच्छा=पितृ+इच्छा

पुनर्जन्म=पुनः+जन्म

परिच्छेद=परि+छेद

प्रांगण=प्र+अंगण

प्रतिच्छाया=प्रति+छाया

प्रथमोऽध्यायः=प्रथमः+अध्यायः

परमौषध=परम+औषध

पुरुषोत्तम=पुरुष+उत्तम

पित्रनुमति=पितृ+अनुमति

पुनरुक्ति=पुनः+उक्ति

पश्र्वधम=पशु+अधम

प्रोत्साहन=प्र+उत्साहन

पुरोहित = पुरः+हित

परिष्कार=परिः+कार

पुनर्जन्म= पुनर +जन्म

परमैश्वर्य= परम + ऐश्वर्य

पच्छाक= पच + शाक

पदाक्रान्त= पद + आक्रान्त

परमाद्रि= परम + आद्रि

पराधीन= पर + अधीन

परमाणु= परम + अणु

परिच्छेद= परि + छेद

पर्यान्त= परि + आप्त

पश्वधम= पशु + अधम

पयोमन= पयः + मान

पंचांग= पंच + अंग

पितृऋण= पितृ + ऋण

पित्रादि= पितृ + आदि

पितारक्ष= पितः + रक्ष

पुरस्कृत= पुरः + कृत

पुनरुक्ति= पुनः + उक्ति

पुष्ट= पुष् + त

पुनरुत्थान= पुनः + उत्थान

पुनर्रचना= पुनः + रचना

प्रहार= प्र + हार

प्रत्याचरण= प्रति + आचरण

प्रतीत= प्रति + इत

प्रत्यारुयान= प्रति + आरुयान

प्रजार्थ= प्रजा + अर्थ

प्रत्यक्षात्मा= प्रत्यक्ष + आत्मा

प्रत्युपकार= प्रति + उपकार

प्रत्युत्पन्न= प्रति + उत्पन्न

प्रतिच्छवि= प्रति + छवि

प्रलयंकर= प्रलयम + कर

प्रार्थना= प्र + अर्थना

प्राणिमात्र= प्राणिन + मात्र

प्राणेश्वर= प्राण + ईश्वर

प्रोत्साह= प्र + उत्साह

प्रोज्ज्वल= प्र + उज्ज्वल

प्रौढ़= प्र + उढ़

( फ, ब )

फलाहारी= फल + आहारी

फलागम= फल + आगम

बलात्कार= बलात् + कार

बहिर्देश= बहिः + देश

बहिर्भाग= बहिः + भाग

बिंबोष्ठय= बिंब + ओष्ठ्य

बृहद्रथ= बृहत् + रथ

ब्रह्मास्त्र= ब्रह्म + अस्त्र

ब्रह्मानन्द= ब्रह्म + आनन्द

ब्रह्मर्षि= ब्रह्म + ऋषि

बहिर्मुख= बहिः + मुख

बहिष्कार= बहिः + कार

(भ)

भवन =भो +अन

भोजनालय =भोजन +आलय

भानूदय=भानु+उदय

भाग्योदय =भाग्य +उदय

भावुक=भौ+उक

भूषण=भूष्+अन

भूष्मा=भू+ऊष्मा

भूत्तम=भू+उत्तम

भगवद्गीता= भगवत् + गीता

भरण= भर + अन

भारतेन्दु= भारत + इन्दु

भाविनी= भौ + इनी

भास्कर= भाः + कर

भास्पति= भाः + पति

भावोन्मेष= भाव + उन्मेष

भिन्न= भिद् + न

भूर्जित= भू + उर्जित

भूदार= भू + उदार

भगवद्भक्ति= भगवत् + भक्ति

भविष्यद्वाणी= भविष्यत् + वाणी

 (म )

मुनीन्द्र=मुनि+इन्द्र

महीन्द्र=मही +इन्द्र

मृण्मय=मृत्+मय

मातृण=मातृ+ऋण

महोर्मि=महा+ऊर्मि

मतैक्य=मत+ऐक्य

महौज=महा+ओज

मन्वन्तर=मनु+अन्तर

महार्णव=महा+अर्णव

मनोयोग=मनः+योग

महौषध=महा+औषध

मध्वासव=मधु+आसव

मृगेन्द्र=मृग+इन्द्र

मनोऽनुकूल=मनः+अनुकूल

महेश्र्वर=महा+ईश्र्वर

महेन्द्र=महा+इन्द्र

देव्यर्पण=देवी+अर्पण

मंगलाकार= मंगल + आकार

मत्स्याकार = मत्स्य + आकार

मध्यावकाश = मध्य + अवकाश

महोदय= महा + उदय

मतानुसार= मत + अनुसार

महर्षि= महा + ऋषि

महोत्सव= महा + उत्सव

मरणोत्तर = मरण+उत्तर

मदांध= मद+अंध

महत्वाकांक्षा= महत्व+आकांक्षा

मनोगत= मनः+गत

महेश= महा+ईश

मनोविकार= मनः+विकार

महाशय= महा+आशय

मनोज= मनः+ज

मनोरथ=मनः +रथ

मनोहर= मनः+हर

मनोभाव= मनः+भाव

महर्षि= महा+ऋषि

महैश्र्वर्य= महा+ऐश्र्वर्य

मनोबल= मनः+बल

मकराकृत= मकर + आकृत

मतैक्ता= मत + एकता

मनस्पात= मनः + ताप

मनोरंजन= मनः + रंजन

मनोवैज्ञानिक= मनः + वैज्ञानिक

मनोऽनुसार= मनः + अनुसार

मनोनीत= मनः + नीत

मनोऽवधान= मनः + अवधान

महच्छत्र= महत् + छत्र

महात्मा= महा + आत्मा

महत्व= महत् + त्व

महदोज= महत् + ओज

महीश्वर= मही + ईश्वर

महालाभ= महान + लाभ

महोरु= महा + ऊरु

महौज= महा + ओज

महौदार्य= महा + औदार्य

महौषधि= महा + औषधि

मायाधीन= माया + अधीन

मातृऋण= मातृ + ऋण

मात्रानन्द= मातृ + आनन्द

मुनीश्वर= मुनि + ईश्वर

मन्त्रोच्चारण= मंत्र + उत् + चारण

महामात्य= महा + अमात्य

(य )

यथेष्ट= यथा + इष्ट

यद्यपि= यदि + अपि

यशोऽभिलाषी= यशः+अभिलाषी

योजनावधि = योजन + अवधि

युगानुसार= युग+अनुसार

यथोचित = यथा +उचित

यशइच्छा=यशः +इच्छा

यशोदा =यशः+दा

युधिष्ठिर =युधि+स्थिर

यशोधरा=यशः+धरा

यशोधन=यशः+धन

यवनावनि= यवन + अवनि

यज्ञ= यज + न

यशोलाभ= यशः + लाभ

योऽसि= यो + असि

( र, ल )

रत्नाकर= रत्न+आकर

राजर्षि= राज+ऋषि

रहस्योदघाटन = रहस्य + उद्घाटन

राज्यगार= राज्य + आगार

राज्याभिषेक= राज्य + अभिषेख

रमेश =रमा+ईश

रामायण=राम +अयन

रवींद्र= रवि+इंद्र

रजकण= रजः + कण

रसातल= रसा + अतल

रसास्वादन= रस + आस्वादन

राजाज्ञा= राजा + आज्ञा

रामावतार= राम + अवतार

रुद्रावतार= रूद्र + अवतार

रेखांश= रेखा + अंश

रसायन= रस + अयन

रहस्याधिकारी= रहस्य + अधिकारी

लक्ष्मीश= लक्ष्मी + ईश

लोकोक्ति = लोक + उक्ति

लघूर्मि=लघु+ऊर्मि

लोकोत्तर= लोक + उत्तर

लोकोपकार= लोक + उपकार

लम्बोदर= लम्ब + उदर

( व )

वागीश= वाक्+ईश

वीरांगणा= वीर+अंगना

वाग्जाल= वाक्+जाल

विपज्जाल= विपद्+जाल

व्युत्पत्ति=वि+उत्पत्ति

व्यर्थ=वि +अर्थ

विद्योत्रति=विद्या+उत्रति

वयोवृद्ध=वयः+वृद्ध

व्याप्त=वि +आप्त

बहिष्कार=बहिः+कार

विद्यालय = विद्या + आलय

विद्याध्ययन= विद्या + अध्ययन

विद्दोत्मा = विद्या + उत्तमा

वधूत्सव =वधू +उत्सव

व्ययामादी= व्यायाम + आदि

व्यायाम=वि +आयाम

वसुधैव=वसुधा +एव

व्याकुल=वि +आकुल

विद्यार्थी= विद्या+अर्थी

विषम=वि+सम

विधूदय=विधु+उदय

वनौषधि=वन+ओषधि

वधूत्सव=वधू+उत्सव

वधूर्जा=वधू+ऊर्जा

वधूल्लेख=वधू+उल्लेख

वध्वैश्र्वर्य=वधू + ऐश्र्वर्य

वधूर्मिका= वधू + उर्मिका

वनस्पति= वनः + पति

व्यस्त= वि + अस्त

व्यवहार= वि + अवहार

व्यभिचार= वि + अभिचार

व्यापकता= वि + आपकता

व्यापी= वि + आपी

व्यापक= वि + आपक

वार्तालाप= वार्ता + आलाप

वातावरण= वात + आवरण

वाग्रोध= वाक् + रोध

वारीश= वारि + ईश

वाग्दान= वाक् + दान

विच्छेद= वि + छेद

विद्योपदेश= विद्या + उपदेश

विन्यास= वि + नि + आस

विमलोदक= विमल + उदक

विपल्लीन= विपद् + लीन

विश्वामित्र= विश्व + अमित्र

वधूचित= वधू + उचित

विस्मरण= वि + स्मरण

वृद्धावस्था= वृद्ध + अवस्था

वृक्षच्छाया= वृक्ष + छाया

वृहदाकार= वृहत् + आकार

विशेषोन्मुख= विशेष + उन्मुख

विरुदावली= विरुद + अवली

 

(श, ष, स )

शंकर =शम् +कर

शिरोमणि=शिरः +मणि

शशांक= शश+अंक

शस्त्रास्त्र=शस्त्र+अस्त्र

शताब्दी= शत + अब्दी

शरच्चंद्र= शरत् + चन्द्र

शिलारोपण= शिला + आरोपण

शुद्धोदन= शुद्ध + ओदन

शेषांश= शेष + अंश

शीघ्रातिशीघ्र= शीघ्र + अतिशीघ्र

श्वासोच्छवास= श्वास + उत्

षोडशोपचार= षोडस + उपचार

सदहस्ती= सत् + हस्ती

संतुष्ट= सम् + तुष्ट

संदेह= सम् + देश

संघर्ष= सम् + घर्ष

समाचार= सम् + आचार

संकट= सम् + कल्प

समालोचना= सम् + आलोचना

सर्वोच्च= सर्व + उच्च

सम्मुख= सम् +मुख

सत्कार= सत् + कार

सद्गुरु= सत् +गुरु

सज्जन=सत् +जन

संसार=सम् +सार

सदाचार= सत् +आचार

संयम= सम+यम

स्वाधीन= स्व+अधीन

साश्र्चर्य= स+आश्र्चर्य

सावधान= स+अवधान

सच्चरित्र= सत+चरित्र

सदभाव=सत+भाव

सन्धि=सम+धि

स्वर्ग= स्वः+ग

शुद्धोदन= शुद्ध+ओदन

स्वार्थ= स्व+अर्थ

सदभावना= सत+भावना

सच्छास्त्र=सत्+शास्त्र

संचय=सम+चय

संवाद=सम् +वाद

सीमान्त=सीमा+अंत

सप्तर्षि= सप्त+ऋषि

समन्वय= सम् +अनु +अय

सत्याग्रह= सत्य+आग्रह

संगठन= सम+गठन

सद्विचार=सत्+विचार

समुच्चय= सम+उत्+चय

सर्वोदय= सर्व+उदय

संकोच= सम् + कोच

श्रेयस्कर=श्रेयः +कर

सुरेन्द्र= सुर+इन्द्र

सदानन्द= सत्+आनन्द

सद्धर्म= सत्+धर्म

संकल्प= सम् +कल्प

संयोग= सम् +योग

संयम =सम् +यम

संवत्= सम+वत्

साष्टाग= स+अष्ट+अंग

सर्वोत्तम= सर्व+उत्तम

सत्रिहित= सत्+निहित

समुदाय= सम+उत्+आय

सूर्योदय= सूर्य+उदय

सदवाणी= सत्+वाणी

स्वयम्भूदय= स्वयम्भू+उदय

संतप्त= सम् + तप्त

षड्दर्शन= षट्+दर्शन

स्वाध्याय= स्व + अध्याय

सर्वाधिक = सर्व + अधिक

सर्वोच्च= सर्व + उच्च

सत्याग्रही = सत्य + आग्रही

स्वाभिमानी = स्व + अभिमानी

सर्वोत्तम= सर्व + उत्तम

स्वालंबन = स्व + अवलंबन

स्वर्णाक्षरों = स्वर्ण + अक्षरों

स्वाध्याय = स्व + अध्याय

स्वाधीनता= स्व + आधीनता

सत्याग्रह = सत्य + आग्रह

शरीरांत= शरीर + अंत

सदुत्तर= सत् + उत्तर

स्वागत =सु+आगत

सन्तोष=सम् +तोष

सरोज =सरः +ज

सद्वंश= सत् + वंश

सरोवर =सरः +वर

सतीश =सती +ईश

सदैव =सदा +एव

षडानन= षट्+आनन

षण्मास= षट्+मास

संकल्प= सम् +कल्प

संपूर्ण= सम्+पूर्ण

संबंध= सम् +बंध

संरक्षण= सम्+रक्षण

संवाद= सम्+वाद

संविधान= सम्+विधान

संसार= सम्+सार

सज्जन= सत्+जन

सम्मान= सम्+मान

सम्मति= सम्+मति

स्वच्छंद= स्व +छंद

स्वागत= सु+आगत

सन्नद= सत् +नद

संहारैषण= संहार + एषण

समीक्षा= सम् + ईक्षा

समुचित= सम् + उचित

संस्कृति= सम् + कृति

संगीत= सम् + गीत

संगठन= सम् + गठन

संदेह= सम् + देह

सन्तान= सम् +तान

सदुप्रयोग= सत् +उपयोग

संसर्ग= सम् + सर्ग

सत्यासक्त= सत्य + आसक्त

सर्वोदय= सर्व + उदय

समाधान= सम् + आधान

सदिच्छा= सत् + इच्छा

समालोचक= सम् + आलोचक

सतीच्छा= सती + इच्छा

सदवतार= सत् + अवतार

सत्कार= सत् + कार

सम्राज = सम् + राज

संकीर्ण= सम् + कीर्ण

संयोग= सम् + योग

संभव= सम् + भव

संयुक्त= सम् + युक्त

संग्राम= सम् + ग्राम

सहायतार्थ= सहायता + अर्थ

सज्जन= सत् + जन

सत्साहित्य= सत् + साहित्य

संलग्न= सम् + लग्न

संघाराम= संघ + आराम

सर्वोपरि= सर्व + उपरि

सर्वागीण= सर्व + अंगीन

सारांश= सार + अंश

साश्चर्य= स + आश्चर्य

साग्रह= स + आग्रह

सावधान= स + अवधान

साधूहा= साधु + उहा

सिद्धांत= सिद्ध + अन्त

सिहांसन= सिंह + आसन

सुधेच्छा= सुधा + इच्छा

सुन्दरौदन= सुन्दर + ओदन

सुरानुकूल= सुर + अनुकूल

सेवार्थ= सेवा + अर्थ

सोत्साह= स + उत्साह

सोऽहम= सः + अहम्

स्वार्थ= स्व + अर्थ

स्वेच्छा= स्व + इच्छा

सहोदर= सह + उदर

सम्मति= सम् + मति

स्वैर= स्व + ईर

स्वाधीन= स्व + अधीन

सज्जाति= सत् + जाति

समुदाय= सम् + उदाय

समुद्रोर्मि= समुद्र + उर्मि

समृद्धि= सम् + ऋद्धि

सख्युचित= सखी + उचित

सच्छात्र= सत् + शास्त्र

संभव= सम् + भव

संपूर्ण= सम् + पूर्ण

संक्रान्ति= सम् + क्रान्ति

संहार= सम् + हार

संवत्= सम् + वत्

संसार= सम् + सार

संपर्क= सम् + पर्क

सन्धि= सम् + धि

संगम= सम् + गम

संकोच= सम् + कोच

संचय= सम् + चय

स्थानान्तर= स्थान + अंतर

स्वच्छन्द= स्व + छन्द

स्वात्मबल= स्व + आत्मबल

सुखोपभोग= सुख + उपभोग

साभिलाष= स + अभिलाष

सावकाश= स + अवकाश

सम्मानास्पद= सम् + मान + आस्पद

संग्रहालय= सम् + ग्रह + आलय

सदसद्विवेकिनी= सत् + असत् + विवेकिनी

सच्चिदानन्द= सत् + चित् + आनन्द

सर्वतोभावेन= सर्वतः + भावेन

स्वर्गारोहण= स्वर्ग + आरोहण

स्वेच्छाचारी= स्वेच्छा + आचारी

(ह, ज्ञ )

हिमांचल = हिम + अंचल

हिमालय= हिम + आलय

हरिश्चन्द्र= हरिः + चन्द्र

ह्रदयानन्द= ह्रदय + आनन्द

हताश= हत + आश

हितोपदेश= हित + उपदेश

हरीच्छा= हरि + इच्छा

ह्रदयहारिणी= ह्रदय + हारिणी

हिमाच्छादित= हिम + आच्छादित

हरेक= हर + एक

ज्ञानोपदेश= ज्ञान+उपदेश

हृद्येश= हृद् + देश

 

 

 

Post a Comment

0 Comments